ارزیابی روابط اجتماعی: ضعف در روابط اجتماعی یکی از مهم‌ترین مشکلات این کودکان است. وابستگی معمول نسبت به پدر و مادر و سایر افراد دیده نمی‌شود. این کودکان از نگاه کردن به چشم دیگران (حتی والدینشان) اجتناب می‌کنند. آنها حتی از حرکات، اشاره‌ها و حالات چهره برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده نمی‌کنند، ممکن است واقعا احساس اضطراب جدایی نکنند. ناتوانی در بازی با همسالان و پیدا‌کردن دوست مشهود است. کاردرمانی نقش بسیار مؤثری در درمان مشکلات ارتباطی این کودکان دارد.
ارزیابی گفتاری: نقایص و انحرافات عمده در رشد زبان ازجمله تأخیر در رشد زبان از خصوصیات این اختلال است. این کودکان ممکن است کلمه‌ای را یک‌بار استفاده کرده سپس تا یک هفته یا یک‌ماه یا سال‌ها مجددا از آن استفاده نکنند. مشکلات یا تأخیر در صحبت کردن کودکتان را می‌توانید با گفتار درمان مطرح کنید. آزمایش شنوایی نیز لازم است. بیشتر بچه‌های اوتیسمی، درنهایت صحبت خواهند کرد اما دیرتر به حرف می‌آیند. کودکان اوتیسمی ممکن است آواز بخوانند یا مانند ربات‌ها حرف بزنند، در واقع همه این کودکان بدون فهمیدن مطالب خواندن آنها را یاد می‌گیرند. گفتاردرمانی نقش بسیار مؤثری در درمان مشکلات کلامی این کودکان دارد.
رفتارهای قالبی: این کودکان اغلب دور خود می‌پیچند، با دست می‌کوبند، اشیا را ردیف کرده و به اشیای بی‌جان وابستگی پیدا می‌کنند. این کودکان نسبت به انتقال و تغییر مقاومند.
بی‌ثباتی خلق و عاطفه: برخی از کودکان اوتیسم دچار تغییرات ناگهانی خلق می‌شوند (مانند حملات گریه یا خنده بی‌دلیل)
ارزیابی آزمایشگاهی: هیچ آزمایش پزشکی برای تأیید تشخیص این افراد وجود ندارد. اما آزمایش‌هایی برای رد مشکلاتی که مربوط به اوتیسم نیست، لازم است از قبیل: آزمایش شنوایی، آزمایش گفتاری، آزمایش رشد و آزمایش‌هایی برای ردمسمومیت با سرب.
مشکلات تغذیه‌ای در بین این کودکان شایع است: حدود 30درصد این کودکان ممکن است مواد غیرخوراکی مانند کاغذ یا خاک را بخورند. برخی از والدین به کودکانشان رژیم بدون گلوتن (رژیم بیماران سلیاکی) و بدون کازئین (پروتئین موجود در شیر) را می‌دهند. مصرف مکمل ویتامین B6 و منیزیوم نیز توصیه شده است. در حال حاضر ثابت نشده است که تغییر رژیم غذایی در این بیماران کمک‌کننده است. اما پزشک یا متخصص تغذیه می‌توانند یک رژیم غذایی مناسب به بیمار بدهند.
اوتیسم در میان خواهر و برادر: بین 2 تا 4درصد همشیران این کودکان نیز مبتلا به این اختلال تشخیص داده شده‌اند. اگر 2بچه در یک خانواده مبتلا به اوتیسم باشند، احتمال خطر بیشتری برای بچه سوم است. مطالعه‌ای روی دوقلوهای ناهمسان نشان داد که اگر پسر دارای بیماری اوتیسم باشد، به‌احتمال 30درصد قل دیگر (دختر) نیز مبتلا خواهد شد. یک مطالعه دیگر روی دوقلوهای همسان نشان داد که اگر پسر دارای بیماری اوتیسم باشد، به‌احتمال 77درصد قل دیگر (پسر) نیز مبتلا خواهد شد. درمان زودهنگام و قبل از 3سالگی در این کودکان بسیار مؤثر است که شامل موارد زیر است.
توانبخشی کودکان اوتیسم: توانبخشی شامل کاردرمانی جسمی- ذهنی و گفتاردرمانی است که توسط تیم توانبخشی و با همکاری پزشک متخصص در تنظیم دارو و همچنین آموزش به خانواده صورت می‌گیرد.
درمان یکپارچگی حسی: کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است نسبت به محرک‌های حسی (مانند صدا و درد) واکنش شدیدتر یا خفیف‌تر از حد معمول نشان دهند. این کودکان دارای اختلال یکپارچگی حسی هستند. برای مثال آنها ممکن است از نور چشمک‌زن یا زنگ مدرسه ناراحت شوند که کار درمانگر با تکنیک‌های خاص درمانی این اختلالات را طی جلسات درمانی مکرر کاهش می‌دهد.
بازی درمانی: کار درمانگر در اتاق بازی درمانی با استفاده از بازی‌های خاص در به هیجان درآوردن کودک و تخلیه آن و همچنین تقویت توجه و تمرکز و هماهنگی چشم و دست بسیار مؤثر است. بازی جزئی مهم در آموزش اطفال است. کودکان با محرومیت از بازی به‌شدت تحت‌تأثیر قرار گرفته و موجب تأخیر در رشد اجتماعی کودکان می‌شود. اما به‌نظر می‌رسد که در واقع بازی پایه و اساس نخستین روابط اجتماعی باشد. کودک طی بازی می‌آموزد که با دیگران به نحو مطلوب ارتباط برقرار کند، تجارب مختلف کسب می‌کند و در افکار و تمایلات خود منعطف می‌شود. باید توجه داشت که کودکان اوتیسم در مقایسه با دیگران از رشد اجتماعی کمتری نیز بهره می‌برند. محور این نگرش بر این موضوع استوار است که رشد اجتماعی کودکان ناشی از اثر متقابل سطح شناختی و طرح‌های ذهنی آنان با تجربه‌های محیطی است لذا در این قبیل کودکان مشکلات رشد اجتماعی همواره وجود خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین اهداف در آموزش و پرورش کودکان اوتیسم، سازگاری اجتماعی، برقراری روابط مفید و مؤثر با دیگران و پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی در مهارت‌هایی که بیشتر در زمینه خودیاری است، است. بازی می‌تواند موجب تقویت فرایند سازگاری با اجتماع و جامعه در کودکان اوتیسم شود. این بازی‌‌ها باید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم روی مسائل عاطفی یا جسمی و براساس نوع اختلال موجود، برنامه‌ریزی و اجرا شود.
انواع بازی‌های مفید برای کودکان اوتیسم
- پرتاب توپ به هوا و گرفتن آن توسط یکی از بچه‌ها که درمانگر صدا می‌کند
- قایم‌باشک بازی که همان قایم‌شدن یک نفر و پیدا شدن توسط دیگری است
- گذاشتن توپ بین 2پا و پریدن و به جلو رفتن همزمان با توپ.
- پریدن از روی کمر دیگران که یک نفر از کمر خم شده و دیگری از روی آن می‌پرد.
- به‌صورت دایره بایستند و توپ را برای هم شوت کنند.
- چرخیدن دور صندلی همراه با موسیقی و نشستن به محض قطع صدا.
- عمو زنجیرباف و آسیاب بچرخ.
- جمع کردن توپ‌های روی زمین به داخل سبد با آهنگ و متوقف کردن هنگام قطع صدا.
- تقلید ساخت با قطعات بریکس به‌صورت همرنگ وهم شکل جهت هماهنگی چشم و دست و تقویت توجه و تمرکز.
- بولینگ جهت هماهنگی چشم و دست، تقویت توجه و تمرکز.
- دکمه بستن جهت تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف، آموزش مهارت خودیاری.
- از جهت تقویت هماهنگی چشم و دست، تقویت عضلات دست.
- اعصاب سنج هدف جهت تقویت هماهنگی چشم و دست و تقویت توجه و تمرکز
- حرفه‌آموزی که عبارت است از مجموعه اقدامات در جهت آموزش، اشتغال و به‌کارگماری فرد به‌گونه‌ای که بتواند از طریق آن ضمن کسب درآمد و تأمین معاش به منزلت شخصی و اجتماعی مناسب دست یابد.
- کار با کامپیوتر(تحت نظارت) که مشاهدات نشان داده که دانش‌آموزان اوتیسم واقعا از کار با کامپیوتر لذت می‌برند و اغلب می‌توانند توانایی بالقوه خود را حین انجام کار با کامپیوتر نشان دهند.
- تئاتر که هنر نمایشی و عبارت است از فن درمانگری براساس بدیهه‌سازی صحنه‌های نمایشی در یک موضوع معین توسط گروهی از افراد(کودک یا بزرگسال)که اختلالات مشابه دارند.
دارو درمانی: هرچند هیچ درمان دارویی مؤثری برای بیماران مبتلا به اوتیسم پیدا نشده است از درمان دارویی به‌عنوان درمان کمکی در برنامه‌های معالجه جامع این کودکان به‌منظور تخفیف انواعی از نشانه‌های همراه ازجمله پرخاشگری و قشقرق شدید، رفتارهای جرح خویشتن، بیش‌فعالی، رفتارهای قالبی و نشانه‌های وسواس فکری عملی استفاده می‌شود.
زندگی با اوتیسم: افراد مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا یا سندروم اسپرگراگر به موقع تحت درمان قرار بگیرند قادر به حضور در دانشگاه و محل کار خواهند شد و کیفیت زندگی آنها مطلوب خواهد بود.
نکته قابل توجه برای والدین: خانواده‌ها با مشاهده رفتارهای غیرمعمول یا مقایسه کودکان خود با بچه‌های هم سن‌وسال که ازنظر ذهنی، گفتاری، حرکتی، خلقی و رفتاری سالم هستند باید بلافاصله با متخصصان مربوطه مشورت کنند. همچنین مدارس، مراکز آموزشی و پیش‌دبستانی‌ها با مشاهده مشکلات یادگیری و رفتاری در کودکان، باید خانواده‌های آنها را جهت پیگیری و درمان زودهنگام راهنمایی کرده تاخللی در مراحل آموزشی و زندگی آنها ایجاد نشود.
روح ا... زارعی، کارشناس امور توانبخشی و کاردرمانی
